John Ageos

18 Ιανουαρίου 2018, Gallery Skoufa, Αθήνα.

Η εικαστικός Έλενα Παπαδημητρίου εγκαινιάζει τη συλλογή δεκαπέντε περίπου έργων τα οποία αναπτύσσονται με οξυδέρκεια κάτω από μία ιδέα. Στο σύνολό τους σχεδόν, διατηρούν εκείνη την αλληλεξάρτηση-αλληλοσυμπλήρωση που παρακινεί το θεατή, αν μη τι άλλο, να τρυπώσει και να διαβεί περίσκεπτος ανάμεσά τους.  

Το ισόγειο της Skoufa έχει γεμίσει πέτρες ή κομμάτια από τσιμέντο γύρω στο ένα μέτρο το καθένα και πλάτος δύο παλάμες. Στο δάπεδο, στους τοίχους, τα έργα διαχέονται αργά αφήνοντάς μας ίσα ίσα να αντιληφθούμε ένα-δυο γνώριμα εικαστικά στοιχεία, αυτό του οριοθετημένου καμβά ή των χρωμάτων· όλα τα άλλα γκρι χαλικώδεις όγκοι με ζωγραφιστές μορφές πάνω τους και κείμενα σε διάφορες γλώσσες.

«Sabir» κάπου παίρνει το μάτι μας. Τι να είναι αυτό, όνομα; Μοτίβα αραβικής αισθητικής παραπέμπουν γεωγραφικά προς εκείνη την κατεύθυνση. Όσο στεκόμαστε απέναντί τους οι γυναικείες μορφές πάνω στα έργα αποκαλύπτονται, αναδύονται μέσα από τις ανάγλυφες τραχιές σα τσιμεντένιες επιφάνειες. Μια αίσθηση καθήλωσης και ανάτασης μαζί, υπάρχει σε κάθε έργο. Είναι η ίδια ή διαφορετικές αυτές οι γυναίκες; Τι κάνουν; Αντιλαμβανόμαστε ένα είδος μοναξιάς ή καλύτερα μιας αυτόβουλης απόσυρσης για περίσκεψη, διαλογισμό ή προσευχή. Οι μορφές έχουν αποτυπωθεί εκεί με τη λεπτομέρεια όπου ακριβώς χρειάζεται για να μας τραβήξει την προσοχή· βλέμματα, μαύρα φορέματα, γυμνά άκρα, συγκεκριμένη κόμη, όλα από διαφορετικές οπτικές γωνίες μαζί με κείμενα χαραγμένα πλάι τους ή κείμενα αυτόνομα σε συζυγείς πλάκες. Μερικά πρόσθετα ζωγραφικά τμήματα εμφανίζονται στις ίδιες επιφάνειες: λίγο νερό μαζεμένο, ένα σκοινί που επαναλαμβάνεται, μια χάρτινη βαρκούλα, ένα κομμάτι θάλασσα. Στα κείμενα διαβάζουμε ελληνικά: « είναι σίγουρο πως είσαι κάπου εδώ», «την γαλήνη και όχι την μαύρη»· άλλες προτάσεις σε ευρωπαϊκές γλώσσες, άλλες σε αραβική ίσως γραφή. Τα κείμενα, οι τίτλοι των έργων, οι φιγούρες συνδέονται μ’ ένα διακριτικό, ευφυή τρόπο.

Με αυτό τον τρόπο, η Έλενα Παπαδημητρίου συμπυκνώνει πολύ καλά εκείνο που θέλει να μας πει χωρίς ωστόσο αυτό να είναι εύκολα προσεγγίσιμο. Όμως είναι ένα σύνολο έργων που όσο το επεξεργαζόμαστε τόσο περισσότερο αποκαλύπτεται. Απαιτείται χρόνος, παρατήρηση, διερεύνηση και αν μπούμε στον κόπο να φτάσουμε μέχρι εκεί τότε υπάρχει η δυνατότητα να έρθουμε κοντά στη σύλληψη της εικαστικού. Τι γίνεται όμως όταν το σύνολο διασπαστεί; Με ένα έργο μπροστά του, απομονωμένο και ανεξάρτητο πια, ο μελλοντικός κάτοχος πιθανόν να μην απολάμβανε την ίδια συγκίνηση ή να μην αντιλαμβανόταν με τον ίδιο τρόπο την ιδέα που το περιβάλει. Κάποια νοηματικά ίσως ή συναισθηματικά κενά να δημιουργούσαν μία διάσταση μεταξύ θεατή και έργου. Αυτό δικαιολογείται καθώς διακρίνουμε πως τα έργα αναπτύσσονται βασιζόμενα σε μία αναγκαία νοηματική συνέχεια, μια αλληλοσυμπλήρωση των εικόνων αλλά περισσότερο των κειμένων τα οποία περνώντας το ένα μετά το άλλο μπροστά από τα μάτια μας κλιμακώνουν την περιέργεια, αποκαλύπτουν, μας βάζουν στον εννοιολογικό και αισθητικό χώρο που θέλει να συνθέσει η καλλιτέχνης. Πέρα από αυτό, θα παρατηρούσαμε πως ανεξάρτητα το κάθε ένα ή συλλογικά τα αντικείμενα εδώ τείνουν να έχουν έναν όγκο, ένα βάρος με την κυριολεκτική σημασία ­—ενδεχομένως από πρόθεση. Με αυτό τον τρόπο, μπορούν εύκολα να δηλώσουν την παρουσία και τη μεστότητά τους σ’ ένα μάλλον εξωτερικό ή τουλάχιστον αρκετά μεγάλο εσωτερικό χώρο προκαλώντας, γιατί όχι, μικρές εκπλήξεις με τη βαθμιαία εμφάνισή τους αποκλείοντας παράλληλα οποιαδήποτε αίσθηση συμφόρησης ή παραθετικής διαδικασίας. Ωστόσο, μπορούμε να επισημάνουμε δύο εξαιρέσεις. Τα δύο «Χωρίς τίτλο» έργα. Από τη μεριά της δημιουργού, ίσως αναρωτιόμασταν εάν αυτό έγινε συνειδητά ή όχι. Συνθέσεις πιο αυτοτελείς και συγκεκριμένα χαρακτηριστικά οικοδομούν μια σχεδόν αυτοτελή ατμόσφαιρα. Εικόνες που μας δίνουν το χώρο να σκεφτούμε ελεύθερα αλλά και να υποψιαστούμε χωρίς να δημιουργείται η ανάγκη για περαιτέρω ερμηνεία. Από τη μεριά του θεατή, είναι αλήθεια, ότι τον τοποθετούν, εικαστικά, σε μια πιο οικεία κατάσταση: λάδι, καμβάς, ψηφίδα, πλαίσιο. Έτσι, σε μια κλίμακα από χίλια έως δέκα χιλιάδες ευρώ δεν είναι τυχαίο πως τα δύο αυτά έργα είναι τα ακριβότερα, χωρίς η τιμή τους να είναι αδικαιολόγητη.

Στο σύνολό του το εγχείρημα «Sabir» είναι μία συλλογή που μας κάνει να την προσεγγίσουμε με φυσικό τρόπο· να την αγγίξουμε, να τη σηκώσουμε, να βάλουμε τα δάκτυλά μας στο εσώγλυφο των επιγραφών ή των μικρών ζωγραφικών στοιχείων για να ανακαλύψουμε εάν είναι αυτό που φαίνεται ή πώς έχει υλοποιηθεί. Στις επιτοίχιες σημειώσεις λύνεται το μεγαλύτερο μέρος της απορίας μας: λάδια σε καμβά, άμμος, ακρυλικά, βερνίκια σε ξύλο, μεικτή τέχνη. Είναι αλήθεια πως κάθε φορά που συναντάμε μια τέτοια μετάλλαξη υλικών θαυμάζουμε την τεχνική και το όραμα του δημιουργού. Από την άλλη, υπάρχουν φορές που ίσως εντυπωσιαστούμε ακόμη περισσότερο εάν δούμε γνώριμα υλικά να φέρουν ασυνήθιστους ρόλους και στην παραδείγματος χάρη ρητορική ερώτησή μας «είναι πέτρα;» να παίρναμε την αποστομωτική, μη αναμενόμενη απάντηση «ναι, είναι». Ο επαναπροσδιορισμός της χρήσης των υλικών είναι μια δύσκολη υπόθεση καθώς επηρεάζει όχι μόνο τεχνικά αλλά και εννοιολογικά το τελικό αποτέλεσμα, έτσι ο καλλιτέχνης ξέρει καλύτερα έως που πρέπει να φτάσει. Στην περίπτωση της «Sabir» εάν η πράξη αυτή, η τροποποίηση δηλαδή των υλικών, έχει ως σκοπό τη μίμηση τότε ίσως προκαλούσε ακόμα μεγαλύτερη αίσθηση εάν εδώ η δημιουργός το έφτανε μέχρι τέλους.